Süt ineklerinde Farklı Rumen korunmuş (bypass) Yağ Türlerinin Sindirilebilirlik Değerleri

Prof. Dr. İ. İsmet TÜRKMEN

Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi

Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı

Görükle Kampüsü / Bursa

e-posta: [email protected]

Türkiye’de faaliyet gösteren modern süt sığırı işletmelerinin sayılarının giderek artması, beraberinde pek çok konunun da tartışılmasına neden olmuştur. Bu konulardan bir tanesi de süt sığırı rasyonlarında bypass yağ kullanımıdır. Yapılan saha gözlemlerinde sığır rasyonlarında bypass yağ kullanımının miktarsal olarak çok farklılıklar gösterdiği saptanmıştır. İşletmelerin yüksek verim gruplarında hayvan başına günde 100 ila 1200 gram arasında, hatta çok nadiren de olsa daha da yukarılara varan miktarlarda rasyonlara bypass yağ ilave ettikleri görülmüştür.

Hayvan beslemede rasyonlara yağ katılması büyük ölçüde enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılmaktadır. İlk başlarda kanatlı rasyonlarında yağ kullanımı yaygınlaşmışken ardından süt sığırcılığında yaşanan gelişmelerle birlikte özellikle yüksek süt verim dönemindeki hayvanlarda da kullanım alanı bulmuştur. Bu bağlamda ilk başlarda bitkisel ve hayvansal yağların bizzat kendileri bu amaçlar için kullanılmıştır. Son yıllarda ise bu durum yerini bypass yağlara bırakmıştır. Çünkü bypass yağlar oda ısısında katı olduklarından nakliye, depolama ve rasyona karıştırılma işlemlerinde, diğer yağlara göre daha avantajlı durumdadırlar. Bypass yağların hayvansal ve bitkisel yağlara göre tercihan kullanılmasına neden olan en büyük gerekçelerinden bir tanesi ise rumende aktivite göstermiyor olmaları olmuştur.

Süt sığırcılığı endüstrisi giderek bypass yağ kullanımına adapte olmuşken kullanılacak bypass yağın çeşidinin ne olacağı sorusu ortaya çıkmıştır. Üretim teknolojisi göz önüne alındığında bitkisel kökenli bypass yağlar üçe ayrılmaktadır. Bunlar yağ asitlerinin kalsiyum tuzları, hidrojenize yağlar ve fraksiyone yağlardır. Yağ asitlerinin kalsiyum tuzları yağ asitlerine kalsiyum ilave edilmesi işlemi ile elde edilmektedir. Hidrojenize yağlar ise doymamış yağ asitlerince zengin ve de oda ısında sıvı halde bulunan yağlara zorla hidrojen ilavesi ile ortaya çıkmaktadır. Fraksiyone yağlar ise palm yağının kristalizasyon ve filtrasyon işlemlerinden geçirilerek oda ısısında katı kısımlarının sıvı kısımlarından ayrılmasıyla elde edilirler. Bypass yağlar genellikle uzun zincirli yağ asitlerince zengin maddelerdir. Bu uzun zincirli yağ asitleri büyük oranda palmitik asit (C16), stearik asit (C18), oleik asit (C18:1) ve linoleik asit (C18:2) şeklinde bypass yağlarda yer almaktadır.

Bypass yağların hangi üretim türünün tercih edileceği konusu son zamanlarda tartışılmaktadır. Bypass yağ tercihinde bulunulurken yağ asidi kompozisyonları gözden geçirilmelidir. Bu konuda büyümekte olan sığırlar üzerinde yapılan bir araştırmada palm yağının üç farklı çeşidinin etkileri incelenmiştir. Buna göre sığırlara % 6.7’şer oranında hidrojenize edilmiş palm yağı (HidPY), fraksiyone bypass yağ (FrakPY) ve palm yağının kalsiyum tuzları (PYA-Ca) verilmiştir. Denemede kullanılan yağ katkılarının kimyasal kompozisyonu ve erime noktaları tablo 1’de, elde edilen sonuçlar ise tablo 2’de yer almaktadır. Tablo 2’ye bakıldığında yağ kaynaklarının eter ekstraktı sindirilebilirliklerinin HidPY, FrakPY ve PYA-Ca için sırasıyla % 9.7, % 41 ve % 78 olduğu görülmektedir. Bu sonuçlara göre HidPY’nın çok düşük bir eter ekstraktı sindirilebilirliğine sahip olduğu anlaşılmıştır. Araştırıcılar bu durumu HidPY’nın yüksek oranda doymuş yağ asitleri, özellikle de stearik asit (% 52.3) içermesine bağlamışlardır (Tablo 1). Yine denemede en yüksek eter ekstraktı sindirimi PYA-Ca için olmuştur. Bu durumun nedeni ise bu yağ kaynağının yüksek oranda doymamış yağ asitlerini içermesi ile açıklanmıştır.

Tablo 1: Yağ katkılarının kimyasal kompozisyonu ve erime noktaları

Tablo 2: Bypass yağların eter ekstraktı sindirilebilirliği ve enerji konsantrasyonları

Yukarıdaki sonuçlardan yola çıkılarak farklı bypass yağ türlerinin sindirilebilirlikleri hakkında daha sağlıklı ve doğru bilgilere sahip olabilmek için Milko firmasının üretmiş olduğu Falvera isimli yağ asitlerinin kalsiyum tuzlarını içeren bypass yağ türü, piyasadan sağlanan hidrojenize bypass yağ ve de fraksiyone tip bypass yağ çeşitleri sindirilebilirlik denemesine tabi tutulmuştur. Deneme orta laktasyon dönemindeki takribi süt verimleri 20 litre/gün olan toplam 12 baş Holstein inek üzerinde 3x3 latin kare yöntemiyle toplam 3 grupta yürütülmüştür. Denemede gruplara tablo 3 de verilen baz rasyon verilmiş ve de yemleme sırasında hayvanların önlerine sırasıyla 500 gram/gün hayvan başına Falvera, fraksiyone tip bypass yağ ve de hidrojenize tip bypass yağ dökülmüştür. Deneme 15 günü alıştırma, 5 günü de veri alma dönemi olmak üzere 20 şer günlük periyotlar şeklinde yürütülmüştür. Denemede sindirilebilirlik ölçümleri eksternal işaretleme yöntemi ile belirlenmiştir. Buna göre eksternal işaretleme olarak lignin kullanılmıştır. Sindirilebilirlik ölçümleri 5 gün süreyle 6şar saatlik aralıklarla dışkı örnekleri alınmıştır. Alınan örneklere soğuk zincirde laboratuvara getirilmiş ve burada hava üflemeli etüvle kurutulmuşlardır. Ardından ham yağ analizine tabi tutulmuşlardır. Çıkan sonuçlar ilgili sindirilebilirlik denkleminde yerine koyularak Tablo 4’deki sindirilebilirlik değerleri elde edilmiştir.

Tablo 3: Denemede kullanılan temel rasyon (bypass yağsız halde)

Tablo 4: Falveranın ekstraktı sindirilebilirliği

Tablo 4 incelendiğinde Falvera isimli yağ asitlerinin kalsiyum tuzları şeklindeki bypass yağ tipinin eter ekstraktı (yağ) sindirilebilirliğinin % 81.76 olduğu, fraksiyone tip ve de hidrojenize tip bypass yağların ise sindirilebilirlik değerlerinin sırasıyla % 66.46 ve % 55.04 şeklinde daha düşük gerçekleştiği görülmektedir. Bu bağlamda Amerikan Araştırma Konseyi (NRC 2001) tarafından bildirilen yağ türevleri için enerji hesaplama denkleminde alınan bu sindirilebilirlik sonuçları yerine konmuştur. Buna göre Falveranın Net enerji değeri diğer yağlara göre daha yüksek biçimde 4.79 Mkal/kg çıkmış, fraksiyone ve hidrojenize yağlar daha yüksek toplam yağ değerine sahip olmalarına rağmen daha düşük sindirilebilirlik değerinde olmaları nedeniyle sırasıyla 4.43 ve de 3.67 Mkal/kg Net Enerji değerine sahip olmuşlardır.